‘સિંદૂર’ શબ્દ સાંભળીને પ્રથમ બે દ્રશ્યો આંખો સામે આવે છે, એક સ્ત્રીની માંગ અને બીજો લાલ અથવા પીળો રંગ. આ લાલ રંગ સીધો જ સ્ત્રીની ખુશી, શક્તિ, આરોગ્ય, સુંદરતા વગેરે સાથે સંબંધિત છે. હજારો વર્ષોથી આ રંગ પરિણીત સ્ત્રીની ઓળખ અને સામાજિક સ્થિતિનો પર્યાય છે. એક સમય હતો જ્યારે તે અટકાયત અને જૂનું માનવામાં આવતું હતું. જે ફક્ત રિવાજોમાં વિશ્વાસ કરતી મહિલાઓ દ્વારા જ કરવામાં આવે છે, પરંતુ તે ઓછું સામાન્ય જોવા મળે છે. પરંતુ ક્યારેય સમાપ્ત થયું નથી. હવે દરેક વર્ગની મહિલાઓ તેને લાગુ કરે છે. કોઈના માટે તે આરોગ્ય, સમૃદ્ધિ અને માનસિક તાકાત સાથે સંકળાયેલું છે. જ્યારે હસ્તીઓ માટે તે એક ફેશન સ્ટેટમેન્ટ બની ગયું છે. બીજી બાજુ, તે સામાન્ય મહિલા માટે આવશ્યક પરંપરા છે જેને તેણે અનુસરવી પડશે.
મહિલાઓ શા માટે લગાવે છે સિંદૂર:
સિંદૂર અથવા સિંદૂર વાવવાનો ઇતિહાસ લગભગ પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાંનો હોવાનું માનવામાં આવે છે. ધાર્મિક અને પૌરાણિક કથાઓમાં પણ તેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે, જે મુજબ દેવી માતા પાર્વતી અને માતા સીતા પણ સિંદૂરની માંગ પૂરી કરતા હતા.
એવું કહેવામાં આવે છે કે, પાર્વતી પોતાના પતિ શિવને દુષ્ટ શક્તિઓથી બચાવવા માટે સિંદૂર લગાવતી હતી. માતા સીતા તેમના પતિ રામની આયુષ્ય અને મનની ખુશી માટે સિંદૂર લગાવતી હતી. મહાભારત મહાકાવ્યમાં દ્રૌપદી ધિક્કાર અને નિરાશામાં તેના કપાળનું સિંદૂર લૂછે છે. બીજી માન્યતા એવી પણ છે કે લક્ષ્મી પૃથ્વી પર પાંચ જગ્યાએ રહે છે. આ સ્થાનોમાંથી એક મુખ્ય પણ છે. તેથી પરણિત મહિલાઓ માંગમાં સિંદૂર ભરી દે છે. જેથી લક્ષ્મી તેના ઘરે રહે અને સમૃદ્ધિ આવે.
સિંદૂરની પ્રથા પૌરાણિક કાળથી બની શકે છે, પરંતુ ત્યારથી આધુનિક યુગ સુધી, તેનું સૌથી મોટું મહત્વ સ્ત્રીની તેના પતિ પ્રત્યેની પ્રિય ઇચ્છા અને લગ્નજીવનની સ્થિતિનું છે. જ્યારે છોકરીની માંગમાં સિંદૂર ભરાય છે, ત્યારે તેની એક અલગ સામાજિક ઓળખ છે. તેથી સિંદૂરની સ્ત્રીઓ લગ્ન પછી જ અરજી કરી શકે છે. લગ્ન એ એક પવિત્ર બંધન છે. આ પવિત્ર બંધનમાં બંધાઈ જતા પહેલા અનેકવિધ ધાર્મિક વિધિઓ થાય છે.
જ્યારે હિંદુ સમાજમાં કોઈ યુવતીના લગ્ન થાય છે ત્યારે તેની માંગ સિંદૂરથી ભરાઈ જાય છે. આ સિંદૂર પતિને ભરી દે છે. તે જ સમયે ઘણી જગ્યાએ પતિની માતા એટલે કે, લગ્નની સાસુ પણ તેમની વહુની માંગણી ભરે છે. આમ જે ઓળખ રચાય છે તેનો પતિ સાથે અતૂટ સંબંધ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે પરિણીત સ્ત્રી જેટલી લાંબી માંગ માંગી લે છે તેટલી જ પતિની ઉંમર વધુ હોય છે. તો મોટાભાગની મહિલાઓ માંગ પૂરી કરીને સિંદૂર લગાવે છે. સિંદૂર જીવનસાથીના લાંબા જીવન અને સારા સ્વાસ્થ્ય, તેમજ પત્નીના શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સાથે સંબંધિત છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે, આનાથી પતિનું જીવન વધે છે અને સુખ-સમૃદ્ધિ વધે છે. છઠના તહેવાર પર મહિલાઓ પીળી સિંદૂર લગાવે છે. સિંદૂર માંગમાં ભરાય પછી ફરી એક સ્ત્રીનો જન્મ થાય છે. આ નવા જીવન સાથે તેને ઘણી નવી જવાબદારીઓ અને જવાબદારીઓ વારસામાં મળી છે. જીવનની આ નવી ઇનિંગમાં તેને ખુશીની સાથે માનસિક તાણ પણ મળે છે. એવું કહેવામાં આવે છે કે સિંદૂર તણાવ પણ ઘટાડે છે. લાલ રંગને શક્તિ અને ઉત્તેજનાના સંકેત તરીકે પણ માનવામાં આવે છે. તેથી, તે શક્તિની લાગણી આપે છે.
જ્યોતિષ શાસ્ત્ર મુજબ, મેષ રાશિનું સ્થાન કપાળ પર માનવામાં આવે છે, જેના સ્વામી મંગળ છે. મંગળનો રંગ સિંદૂર છે, જેને શુભ માનવામાં આવે છે. આ શુભ પ્રસંગ માટે મહિલાઓ કપાળ પર સિંદૂર શણગારે છે. તમને જણાવી દઈએ કે ભગવાન હનુમાનની પૂજા સિંદૂરથી થાય છે. આ લાલ સિંદૂર તેના શરીર પર લગાવવામાં આવે છે. અનેક દેવી મંદિરોમાં સિંદૂર લગાવે છે. આપણા દેશમાં, એવા ઘણા તહેવારો હોય છે જેની પાસે વર્મિલિયનની પરંપરા હોય છે. છઠ પૂજા, નવરાત્રી, તીજ, કરવચૌથ વગેરે તહેવારો પર મહિલાઓની માંગમાં સિંધુર ભરાય છે. છઠ પૂજામાં મહિલાઓ નાકથી માથા સુધી લાંબી સિંદૂર લગાવે છે.
સિંદૂર કેવી રીતે બનાવવા માટે
‘સિંદૂર’ બે રંગોનો અને બે પ્રકારનો છે. લાલ અને પીળો સિંદૂર તેનો ઉપયોગ વિવિધ પ્રસંગોએ થાય છે. આજકાલ કૃત્રિમ સિંદૂર વધુ જોવા મળે છે, જેમાં પારો અથવા ગ્લાસ હોય છે. તેમાં કૃત્રિમ રંગ અને સલ્ફેટ પણ ઉમેરવામાં આવે છે, જે શરીર માટે હાનિકારક છે. તેનાથી વાળ ખરવા, ત્વચામાં બળતરા થાય છે અને કેન્સર જેવા જીવલેણ રોગોનું જોખમ પણ વધે છે. મોટી કંપનીઓ સિંદૂર અથવા કુમકુમ બનાવવા માટે વપરાયેલી ધાતુઓ અને રસાયણોનો ખુલાસો કરતી નથી. એરોરૂટ, સફેદ પથ્થર, ગિનર, પછી નકલી લાલ, પીળો કે નારંગી રંગ સાથે ભળીને સિંદૂરથી બનાવેલા માર્કેટમાં વેચાય છે. તે જ સમયે, કુદરતી અને કાર્બનિક રીતે તૈયાર કરેલા સિંદૂરની કોઈ અસર નથી. તે ઘરે હળદર, ફટકડી, આઈસિંગ અને લીંબુનો રસ પણ તૈયાર કરી શકાય છે. આજકાલ પ્રવાહી (પ્રવાહી) સિંદૂર પણ આવવાનું શરૂ થયું છે.
લાલ અથવા પીળું સિંદૂર
સિંદૂર દાન એક પરંપરા છે. માન્યતા એક ઓળખ અને પત્નીની ઇચ્છાઓની અભિવ્યક્તિ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે માતા સતી અને પાર્વતીની શક્તિ અને શક્તિ લાલ રંગમાં વ્યક્ત થાય છે, તેથી જ મોટાભાગની સ્ત્રીઓ લાલ સિંદૂર લગાવે છે, જ્યારે લગ્નમાં પીળો સિંદૂર પણ પાળવામાં આવે છે. છઠ પૂજામાં ફક્ત પીળા રંગનો સિંદૂર વપરાય છે. આ તહેવાર પર મહિલાઓ નાકથી કપાળ સુધી લાંબી સિંદૂર લગાવે છે. ઊંચી પીળી સિંદૂર લગાવવાની પાછળની ઇચ્છા એ છે કે પતિ સમાન લાંબો હોવો જોઈએ અને તે સમાન રીતે પ્રગતિ કરે.
વેજ્ઞાનિક મહત્વ:
પૌરાણિક અને ધાર્મિક માન્યતાઓ ઉપરાંત, કેટલીક અન્ય માન્યતાઓ છે, જેના આધારે સિદૂરની પ્રથા સદીઓથી પ્રચલિત છે. તે મન અને શરીર સાથે સંબંધિત છે. શરીરના ભાગ, એટલે કે, સિંદૂર માથા પર લગાવવામાં આવે છે, તે ખૂબ નરમ હોય છે. આ સ્થાનને ‘બ્રહ્મરાંધ્ર’ કહેવામાં આવે છે. સિંદૂરમાં પારો હોય છે, જે દવા તરીકે કામ કરે છે. તે બ્લડ પ્રેશરને નિયંત્રણમાં રાખે છે, જેનાથી તાણ અને અનિદ્રાને દૂર કરે છે. ઉપરાંત, તે ચહેરા પર કરચલીઓ થવા દેતું નથી.
વાસ્તુ અનુસાર સિંદૂર:
તમે જોયું જ હશે કે કેટલાક લોકો સરસવના તેલ અને સિંદૂરની રસી તેમના ઘરના દરવાજે મૂકી દે છે. ખાસ કરીને દિવાળીના દિવસે આપણે ચોક્કસપણે તેલ અને સિંદૂર લગાવીએ છીએ. શું તમે જાણો છો કે આ પાછળનું કારણ શું છે? વાસ્તુ વિજ્ઞાન મુજબ, દરવાજા પર સિંદૂર અને તેલ લગાવવાથી ઘરમાં નકારાત્મક ઉર્જા પ્રવેશતી નથી. તે ઘરની વાસ્તુ ખામીને દૂર કરવામાં પણ અસરકારક માનવામાં આવે છે, જ્યારે વૈજ્ઞાનિક રૂપે દરવાજા પર તેલ લગાવવાથી દરવાજો લાંબા સમય સુધી સુરક્ષિત રહે છે. તેથી, દરવાજા પર સિંદૂર લગાવવાની પરંપરા રહી છે.
જ્યારે છોકરીની માંગમાં સિંદૂર ભરાય છે, ત્યારે તેની એક અલગ સામાજિક ઓળખ છે. તેથી, સિંદૂરની સ્ત્રીઓ લગ્ન પછી જ અરજી કરી શકે છે. છઠ પૂજા, નવરાત્રી, તીજ અને કરવચૌથ જેવા તહેવારો પર મહિલાઓની માંગમાં સિંદૂર ભરવાની પરંપરા છે.
