તાજેતરમાં જ ઈન્દ્રાણી મુખર્જીની ચર્ચા ચર્ચાઇ હતી. રહસ્યોથી ભરેલી આ ગુનાહિત કથાથી તમે સારી રીતે પરિચિત છો. એક ઈન્દ્રાણી તે છે જેની સ્થિતિ હિન્દુ પુરાણકથામાં આરાધ્યા છે. ‘ઈન્દ્રાણી’ શબ્દને ધ્યાનમાં લઈને વિચાર કરશો તો તમે પુરાણકથાના ઇન્દ્રાણી સુધી પહોંચશો જેણે તેના પતિને રાખડી બાંધી હતી.
હિન્દુ ધર્મગ્રંથોમાં ઇન્દ્રની પત્નીને ઇન્દ્રાણી કહેવામાં આવે છે. ઇન્દ્રની પત્નીનું નામ શચિ હતું. આ શબ્દનો અર્થ તીક્ષ્ણ, ગ્લો, શક્તિ, જ્યોત અથવા હળવાશ છે. મહાભારત કાળની દ્રૌપદીને ઈન્દ્રાણીનો ભાગ માનવામાં આવે છે જેણે પાંડવ ભાઈઓ સાથે લગ્ન કર્યા હતા.
અસુર પુલોમાની પુત્રી હતી. તેને પોલોમી પણ કહેવામાં આવે છે. ઇન્દ્રએ આ બુદ્ધિશાળી અને સુંદર છોકરી વિશે સાંભળ્યું હતું. તેથી યુદ્ધમાં પુલોમાને પરાજિત કર્યા પછી, તેણે સજા તરીકે પુલોમાથી તેની પુત્રી શચીની માંગ કરી. પુલોમાને લાગ્યું કે, જો તેની પુત્રી ભગવાનના સ્થળે પહોંચી ગઈ, તો તેને દેવતાઓ સાથે વારંવારની લડાઇઓમાંથી મુક્તિ મળી જશે. આમ પણ તે યુદ્ધમાં હાર્યો હતો. ઇન્દ્રને સ્વીકારીને તેણે શચીને ઇન્દ્રને સોંપી. ઋગ્વેદની દેવીઓમાં ઈન્દ્રાણી અગ્રણી છે. તે ઘણા ઋચાઓની ઋષિ છે જે ઇન્દ્રને અને પોતાને સમર્થ બનાવે છે.
ભાવિષ્ય પુરાણ અનુસાર એકવાર દેવ અને રાક્ષસો 12 વર્ષ સુધી લડ્યા. પરંતુ દેવતાઓ જીતી શક્યા નહીં. હારના ડરથી ઇન્દ્ર દેવગુરુ બૃહસ્પતિની સલાહ લેવા પહોંચ્યા. ત્યારબાદ ગુરુના સૂચન પર ઇન્દ્રની પત્ની શચિએ શ્રાવણ શુક્લ પૂર્ણિમાના દિવસે ધાર્મિક વિધિઓ સાથે ઉપવાસ કર્યા અને રક્ષાસૂત્રો તૈયાર કર્યા. સ્વસ્તિવાચનથી તેણે બ્રાહ્મણની હાજરીમાં ઇન્દ્રની જમણા કાંડા પર રક્ષાસૂત્ર બાંધી દીધો. જે પછી ઇન્દ્રના દેવોએ રાક્ષસોને યુદ્ધમાં હરાવી દીધા.
એ પણ ઉલ્લેખનીય છે કે, રક્ષાસૂત્રોને ઇન્દ્રને બાંધતી વખતે ઇન્દ્રાણીએ જે મંત્ર વાંચ્યો હતો તે હજુ પણ યોગ્ય રીતે અનુસરવામાં આવે છે. આ મંત્ર હતો- ‘યેન બદ્ધોબલી રાજા દાનવેન્દ્રો મહાબલ:/દાનવેન્દ્રો મા ચાલ મા ચલ.’
તેમના લગ્ન પહેલાં, શચીએ શંકરને એક સુંદર પતી સારો દેખાવ અને ખુશી અને વયની ભેટ માંગી હતી. ઋગ્વેદમાં શચી માટે કેટલાક સૂક્ત છે જેમાં સપ્તની નાશ કરવા પ્રાર્થના કરવામાં આવી છે. ઇન્દ્રની તેમના કાર્યક્ષેત્રમાં વિજયિની અને સર્વસ્વામિની છે અને આ રીતે ઋગ્વેદના મંત્રમાં પોતાની શક્તિ જાહેર કરે છે- ‘આહાન કેતુરન્હા મુર્તા અહમગ્રવિવાચિની’. એટલે કે, ‘હું વિજયિનીનો ધ્વજ છું, હું ઉચાઇનો શિખરો છું, હું તે જ છું જે અદમ્ય શાસન કરે છે.’
તે પોતાને પુત્રો અથવા પુત્રીઓનો વિનાશ કરનાર તરીકે વર્ણવે છે. ઋગ્વેદના ખૂબ જ સુંદર અને ‘શક્તિસૂક્ત’માં તે કહે છે કે, “હું નિરંકુશ છું, હું પુત્રોનો નાશ કરનાર છું, હું તેમની અનંત શિષ્ટાચાર માટે ગ્રહણ છું, તે પુત્રો માટે કે જેઓ મને એક વખત રડાવવા માંગતા હતા.” તેમાં તે કહે છે કે,’મારા પુત્રો શત્રુહંતા છે અને મારી પુત્રી મહાન છે’ – ‘મમ પુત્ર: શત્રુહનાથો મમ દુહિતા વિરાટ.’
